Protetik Diş Hekimliği

Hareketli Protezler

Hastanın diş etlerine ve/veya kalan dişlerin üzerine oturan ve hastanın tam bir diş setine sahip olduğu görünümünü veren ve takma diş olarak da bilinen protez dişlere, hareketli protezler denilir.

Dişlerinin çoğunu kaybetmiş hastalar protez dişler sayesinde yiyecekleri kolayca çiğneyebilirler ve normal bir şekilde konuşabilirler. Ancak ısırma işlevini kendi doğal dişlerine sahip olanlar kadar etkili bir şekilde yerine getiremeyebilirler. [1]

Doğal yaşlanma süreci, ağız ve diş bakımının kronik şekilde ihmal edilmesi ya da çeşitli travmalar sonucu dişlerini kaybeden kişiler için diş protezleri oldukça etkili çözümlerdir. Diş protezleri, eksik dişlerinin yerine kişiye özel ve hareketli olarak yapılabilirler. Bu sayede hareketli diş protezleri diğer bir deyişle takma dişleri olan kişiler diledikleri zaman bu dişleri çıkarabilirler.

Günümüzde kullanılan en son teknoloji sayesinde hareketli protezler her zamankinden çok daha gerçekçi görünmekte ve gerçekçi bir yaratabilmektedir. Hastaların alışmaları için kişiden kişiye değişen bir süreye ihtiyaç duyulsa da hareketli protezler kullanılan teknoloji sayesinde giderek doğal dişlere daha benzer hale gelmektedir.

Hareketli Protezler Nedir?

Dişler gülüşün vazgeçilmez bir parçasıdır. Estetik bir görünümün yanı sıra çiğneme ve konuşma açısından da fonksiyonel rolleri vardır. Tam veya kısmi diş kaybı, tedavi edilmezse, yalnızca kişinin görünümünü olumsuz yönde etkilemekle kalmaz. Aynı zamanda beslenme sorunları ve diğer sistemik sağlık bozuklukları gelişmesi riskini de artırabilir. [2]

Hareketli protezler eksik dişler için kullanılan yaygın bir tedavi alternatifidir. Eksik dişlerin yerine konması amacıyla yapılan hareketli protezler ağız boşluğunun yumuşak ve sert dokuları tarafından desteklenir. Sabit diş protezlerinden daha ucuz olan hareketli protezlerin kısmi protezler ve tam protezler olmak üzere iki ana türü vardır. [3]

Eksik diş problemlerini gidermek için en sık kullanılan diş çözümlerinden biri olan hareketli protezler eksik dişlerin yanı sıra çevre dokuları değiştirmek için de ideal bir yoldur.

Yapay dişlerin takıldığı sakız renkli plastik reçineden yapılan protezler daimi dişleri tutmak için kullanılan alveolar sırtın üzerine oturacak şekilde tasarlanır. Protezlerin uyumu; konuşma, yemek yeme ve çiğneme gibi doğal fonksiyonları etkileyeceğinden çok önemlidir. [4]

Sabit Protezler Nedir?

Ağız içerisindeki eksik dişlerin tamamlanması amacıyla uygulanan kuron, köprü ya da implant gibi çıkarılamayan diş restorasyonlarına sabit protezler denilir. [5]

Yalnızca diş hekimleri tarafından takılıp çıkarılması mümkün olan sabit protezler üst veya alt çenedeki sıranın tamamının, tek dişlerin ya da her ikisinin değiştirilmesi için tercih edilebilecek bir tedavidir. Gerçekçi görünümleriyle ön plana çıkan sabit protezler tasarlanırken, hastanın kendi doğal dişlerini simüle etmeleri amaçlanır. [6]

Tek ya da birden fazla dişin restore edilmesi, onarılması ya da dişler arasındaki nispeten küçük sayılabilecek boşlukların giderilmesi amacıyla kullanılabilen sabit protezler, endirekt restorasyonlar olarak da anılırlar. [7]

Hangi Durumlarda Sabit Protez Yapılamaz?

Hastanın genel sağlık durumunun sabit protez uygulamasına elverişli olmaması ya da hastanın çeşitli nedenlere bağlı olarak hareketli protezleri tercih etmesi durumunda sabit protez uygulanamaz.

Kimler Hareketli Protez Tedavisi İçin Uygundur?

Sabit protezler hem erkeklerin hem de kadınların güzel ve kendinden emin bir gülüşü yeniden kazanmasına yardımcı olsa da tüm hastalar için uygun değildir. Hareketli protezler; dişlerinin tamamını ya da dişlerinin önemli bir kısmını kaybetmiş ve doğal dişlerinin eksikliğini gidermek için ekonomik bir çözüm arayan hastalar için uygun bir tedavi yöntemidir. [8]

Hareketli Protez Çeşitleri Nelerdir?

Hareketli protezler, diğer bir deyişle takma dişler, birden fazla eksik diş ya da ciddi şekilde hasar görmüş bir dişi değiştirmek amacıyla tasarlanır. Bir implant ya da komşu dişler kullanılarak ağızda kalıcı olarak sabitlenen bazı diş restorasyonlarının aksine hareketli protezler istenildiği zaman hasta tarafından çıkarılabilir.

İki tip hareketli protez vardır. Bunlardan ilki hastanın ağzındaki tüm dişlerin değiştirilmesi için oluşturulan ve takma diş olarak da bilinen tam protezdir. Diğeri dişlerin yalnızca belirli bir bölümünün değiştirilmesi için tasarlanmış kısmi protezdir. Bu tip hareketli protezlerde hasta doğal dişlerinin bir kısmına ve yapay dişlere sahip olur. [9]

Parsiyel (Bölümlü) Hareketli Protez

Parsiyel (bölümlü) hareketli protezler çoğunlukla ağzın üst ya da alt kısmında birden çok diş eksikliğinde kullanılır. Parsiyel hareketli protezlerin yapılabilmesi için hastanın ağzının alt ya da üst kısımlarında sağlıklı dişler bulunması gerekir.

Parsiyel hareketli protezler yalnızca kozmetik nedenlerle uygulanmaz. Aynı zamanda hastanın çiğneme ve konuşma fonksiyonlarının geliştirilmesinde önemli bir görev üstlenirler. Ayrıca ağızda kalan sağlıklı dişlerin yerleşimlerinin korunmasında da etkili birer unsur haline gelirler. Aksi takdirde zaman içinde, ağızda kalan sağlıklı dişlerin yerleşimlerinde değişimler yaşanması söz konusu olabilir. [10]

Parsiyel hareketli protezler üzerinde bir ya da daha fazla takma diş bulunan plakalardır. Tamamı plastik ya da metal ve plastik karışımı olabilir. Her iki tipte de protezin ağızda yerinde kalmasına neden olacak kroşeler bulunabilir. Nerede bulunduklarına bağlı olarak bu kroşelerden bazıları hasta gülümsediğinde ya da ağzını açtığında görülebilir.

Hassas Tutuculu Protez

Hassas tutuculu protezler; hareketli protezlerdeki kroşelerin özellikle ön dişlerde estetik açıdan rahatsızlık yaratması durumunda sıklıkla tercih edilir. Parsiyel hareketli protezlerde kullanılan kroşe ile dişlere uygulanacak kuvvet, diş eti sağlığı yeterli olmayan hastalarda diş kaybına neden olabilir. Bu tür durumlarda hassas tutuculu protezler kullanılarak tek bir dişe gelecek kuvvetin, dişlerin kronlarla birbirine bağlanması yoluyla dağıtılması tercih edilebilir.

Hassas tutuculu protez, protezi doğal dişlere sabitlemek için hassas ekler içeren, çıkarılabilir bir protezdir. Hassas tutucular dayanak dişler üzerindeki yükün en aza indirilmesi ve takma dişlerin desteklenerek stabilize edilmesi için tasarlanmıştır. [11]

Özellikle estetiğin öncelikli olduğu durumlarda hassas tutuculu protezler, kroşe tutuculu yani parsiyel hareketli protezlere alternatif olarak kabul edilirler. Diğer yandan hassas tutuculu protezler, fonksiyonel kuvvetler altında oluşabilecek yatay ve dikey yer değiştirmelere karşı daha iyi retansiyon sağladıklarından avantajlıdırlar.

Hassas tutuculu protez tedavisinin en önemli aşaması doğru endikasyon ve çeşitli tutucu tiplerinden en uygununun seçilmesidir. Seçim sırasında; hastanın intraoral durumu, oral hijyen alışkanlıkları ve protezi kullanmaya ne kadar yatkın olduğu gibi etkenler titizlikle değerlendirilmelidir.

Hassas tutuculu protezler arasında en çok kullanılanların başında “çıtçıtlı protez” olarak da anılan protez türü gelir. Dişin çıt çıt gibi yuvaya oturtulup çıkarıldığı bu hassas tutuculu protez türü ilk başlarda daha sıkı bir yapıya sahip olduğundan takılıp çıkarılmaları hastayı biraz zorlayabilir. Ancak zaman içinde protezin yerleştiği yuva rahatladıkça takma-çıkarma işlemleri de daha kolay bir hal alacaktır.

Tam Protez

Tam protez genellikle çenedeki dişlerin çoğu ya da tamamı eksik olduğunda kullanılır. Ağızda birkaç doğal diş kaldığında diş protezi için yeterli alan bulunduğundan emin olunması için bu dişlerin çıkarılması gerekliliği de oluşabilir.

Tam protez diş etlerine tamamen oturacak şekilde tasarlanır. Diş eti renginde bir taban üzerinde 14 ya da daha fazla yapay dişten oluşan bir settir. Taban damak ve diş etlerini kaplayacağından hastanın ağız yapısıyla uyumlu olması çok önemlidir. Uygun olmayan protezler, diş etlerinde ciddi düzeyde tahrişe neden olabilir. [12]

Tam protezler üst çene veya alt çene ya da her ikisindeki dişlerin değiştirilmesinde kullanılabilir. Bir protezin başarılı olması hastanın ağrı, rahatsızlık ya da endişe duymadan normal bir şekilde yemek yemesini, çiğnemesini ve gülümsemesini sağlamasına bağlıdır. [13]

Hareketli Protez Tedavisi Nasıl Yapılır?

Tam protezler genellikle hiç diş olmayan ağızlara, parsiyel hareketli protezler ile hassas tutuculu protezler de kısmen dişsiz ağızlara uygulanır. Bu hareketli protez tedavilerinin uygulama aşamaları farklılık gösterebilir.

Tam protezler yapılırken ilk adım; ağza uygun özel ölçü kaşığı kullanılarak hassas bir şekilde ölçü alınmasıdır. Alt ve üst çene arasındaki dikey boyut alınarak dişlerin büyüklüğü ve rengi belirlenir. Ayrıca akrilik ya da porselen diş kullanılacağı konusunda karar verilir.

Dişler mum duvarlar üzerine dizildikten sonra tam protezin teslimi gerçekleştirilir. Eğer vuruk ya da rahatsızlık durumları söz konusu olursa gerekli düzeltmeler yapılır.

Hareketli protezlerin yapımı genellikle ölçü alımının ardından 4-5 seansta tamamlanır. Bununla birlikte hasta özelinde, tedavinin kapsamına ve ihtiyaçlara göre seans sayısının artması söz konusu olabilir. Ortalama 4-6 hafta içerisinde hareketli protezlerin yapım aşaması tamamlanır ve hasta protezini tamamen kullanabilir hale gelir.

Hareketli Protezlerin Avantajları Nelerdir?

Hareketli protezler eksik dişlerin değiştirilmesinin en ekonomik yollarından biridir. Hareketli protezler ağız işlevini geri kazandırmasının yanı sıra yüz konturunun korunmasına da yardımcı olur. İmplant tedavisine göre hareketli protez tedavisi çok daha hızlı bir şekilde tamamlanır. Hareketli protezlerin diğer bir avantajı bazı hareketli protez tedavilerinde diş kesimine ihtiyaç duyulmamasıdır.

Hareketli Protezlerin Dezavantajları Nelerdir?

Hareketli protezler kişinin kaybettiği dişlere kavuşmasını ve günlük yaşamlarını konforlu bir şekilde sürdürmesini sağlar. Ancak hareketli protezler ilk takıldığında kişiden kişiye değişen bir alışma süreci yaşanır.

Bu süreçte hareketli protez takılan kişi konuşma, yemek yeme, çiğneme ve protezi ağızda tutma fonksiyonlarında bazı sorunlar yaşayabilir. Zaman içerisinde hareketli protezlerin aşınıp kırılması söz konusu olabilir. Hareketli protezlerin diğer bir dezavantajı çene uyumunu kaybedebilen diş protezlerinin değiştirilmesi gerekliliğinin ortaya çıkmasıdır.

Hareketli Protez Tedavisi Sonrası Nelere Dikkat Edilmelidir?

Hareketli protezler takıldıktan sonra hastalar belirli bir alışma süresine ihtiyaçları olduğunu göz ardı etmemelidir. Tedaviyi izleyen erken dönemde yumuşak gıdalar dikkatlice çiğnenerek tüketilmelidir. Küçük lokmaların iki taraflı olarak çiğnenmesine özen gösterilmelidir.

Alt damak protezlerinin yanak ve dil hareketleriyle yerinden oynaması halinde; bu durumun geçici olduğu ve proteze alışılmaya başlandığında yanak, dudak ve dil kaslarıyla yerinde tutulmasının mümkün olacağı unutulmamalıdır.

Hareketli protezler kullanılmaya başlandığında üst damak protezlerinin ağza düşmesi söz konusu olabilir. Bu tür durumlarda üst protezin damağa daha iyi tutunması için yutkunma hareketlerinden yararlanılabilir.

Protezlerin ağızda vuruklara neden olması durumunda en kısa sürede diş hekimi ile iletişime geçilmelidir. Akşamları protezler temizlenmeli, bir bardak temiz suyun içerisine koyulmalı ve sabah yeniden ağza takılmalıdır. Protezlerin temizlenmesi amacıyla aşınmaya neden olabilecek maddelerin kullanılmamasına özen gösterilmelidir.

Hareketli Diş Protez Bakımı Nasıl Yapılmalıdır?

Hareketli diş protezlerinin lekesiz, temiz ve iyi bir görünüme sahip olması için doğru ve düzenli bakım yapılması gerekir. Bu kapsamda yemeklerden sonra hareketli protezler çıkarılmalı ve durulanmalıdır. Hareketli diş protezleri, diş protezlerine herhangi bir zarar vermemeye özen gösterilerek temizlenmelidir.

Protezler çıkarıldıktan sonra dil, yanaklar ve damak nazikçe temizlenmelidir. Protezler günlük olarak çıkarılmalı, yiyeceklerin, plakların ve diğer kalıntıların temizlenmesi için yumuşak kıllı bir fırça ile aşınmaya neden olmayacak bir diş temizleyici kullanılmalıdır.

Pek çok hareketli protezin gece boyunca nemli kalması gerektiğinden gece boyunca suda ya da hafif bir protez ıslatma solüsyonunda bulunmalarına özen gösterilmelidir. Protez ıslatma solüsyonu kullanıldığı durumlarda protezler yeniden ağza yerleştirilmeden önce iyice durulandığından emin olunmalıdır.

Hareketli protezler takıldıktan sonra rutin diş hekimi muayeneleri ihmal edilmemelidir. Protezlerin gevşek olması yaraya, tahrişe ve enfeksiyona neden olabileceğinden böyle bir durumda mutlaka diş hekimine başvurulmalıdır. [14]

Hareketli Diş Protezlerinin Alternatifi Var mıdır?

İmplant destekli protezler hareketli diş protezlerinin alternatifi olarak kabul edilirler. İmplantlar protezlerin tutuculuğunu artırma özelliğine sahiptir. Bu sayede çiğneme kuvvetinin birkaç dişe yayılması ve çene kemiğine iletilen yükün azaltılması sağlanır. İmplant destekli protez tedavisinin uygulanabilmesi için hasta özelinde lokal ve sistemik koşulların uygunluğu değerlendirilir.

Hareketli Protezlerin Ömrü Ne Kadardır?

Hareketli protezler doku uyumunun ve dişlerle uyumun bozulmadığı durumlarda genellikle 5 ila 6 yıl kullanılabilirler. Bu süre sonunda çoğu zaman diş etinin yeniden uyumlandırılması ihtiyacı oluşur.

Hareketli Protezler Neden Belli Aralıklarla Yenilenmelidir?

Ağız dokuları sürekli değişim içerisinde olduğunda hareketli protezlerin uzun yıllar boyunca kullanılması mümkün değildir. Ortalama 5 ila 6 yıl arasında hareketli protezlerin yenilenmesi gerekse de bazı durumlarda protezler astarlanır ve değişmeleri gerekmeden ufak işlemlerle kullanıma devam edilmesi söz konusu olabilir.

Takma Diş Nedir?

Kişinin çeşitli nedenlere bağlı olarak kaybettiği dişlerin ve fonksiyonlarının yeniden kazandırılması amacıyla takma diş tedavisi uygulanır. Takma dişler, eksik diş nedeniyle gelişen konuşmadaki bozukluğun düzeltilmesi ve estetik görünümün iyileştirilmesi üzerinde de olumlu bir etkiye sahiptir.

Overdenture Protez Nedir?

İmplant destekli protez olarak da bilinen overdenture protez sabit ya da hareketli olabilir. Dişleri olmayan kişiler için ideal bir çözüm olan overdenture protez tedavisinde implantlar, protezlerin sabitlenmesini sağlarken diğer yandan da olası kemik kaybını önler. İmplant destekli protezler bir ya da birden fazla eksik dişi olan hastalara uygulanabilir.

Sıkça Sorulan Sorular

Hareketli Protezlere Alışmak Zor mu? Ne Kadar Sürede Alışılabilir?

Hareketli protezlere alışmanın zaman ve sabır gerektiren bir süreç olduğu ifade edilebilir. Alışma süresi kişiden kişiye değişmekle birlikte genellikle birkaç hafta sürer.

Hareketli protezler ilk takıldığında ağızda bir yabancılık ve büyüklük algılanabilir, dudaklarda ve yanaklarda dolgunluk hissedilmesi olasıdır. Alışma sürecinde hareketli protez dil ve dudaklar kullanılarak oynatılmamalıdır. Kişinin hareketli proteze ne kadar sürede uyum sağlayacağında dil, yanak ve dudakların ne kadar iyi kullanıldığı belirleyici bir unsurdur.

Genellikle alt protezlere alışmak için üst protezlere alışmak için gerekenden daha uzun bir süreye ihtiyaç duyulur.

Dişte Kroşe Nedir?

Destek dişlerdeki kron kısımların dışına tutunarak destek dişi kavrayan, protezlerin çeşitli yönlere doğru hareketlerini önleyerek protezlerin bütün olarak stabilizasyonuna ve retansiyonuna katkıda bulunan büküm ya da döküm parçalara kroşe denilir.

Hareketli Protezler Yemek Yemeyi Zorlaştırır mı?

Hareketli protezler, herhangi bir uyumsuzluk olmadığı takdirde yemek yemeyi zorlaştırmaz. Hatta hareketli protezlerden önce ağızda eksik dişlerin olduğu döneme göre yemek yemek daha konforlu bir hal alır. Ancak sert ya da yapışkan gıdaların çiğnenmesi hareketli protezlerde sorun yaratabilir ve bu dişlerin temizlenmesini zorlaştırabilir.

Hareketli Protez Takanların Konuşması Değişir mi?

Hareketli protezler ilk takıldığında konuşma bozukluğu, peltekleşme ya da aşırı tükürük salgılanması gibi durumlar yaşanabilir. Bu sorunlar genellikle hareketli protez kullanımına alışılınca ortadan kalkar. Ancak hareketli protezler yanlış yapıldıysa dişlerin ağza göre çok kısa ya da uzun olması veya çok büyük gelmesi söz konusu olabilir. Bu, konuşmak için gereken sesleri çıkaracak şekilde konumlanan dil açısından bir sorun haline dönüşebilir.

Hareketli Protezler Geceleri Çıkarılmalı mı?

Hareketli protezler her gece çıkarılmalı, iyice temizlenmeli, gece boyu nemli kalmaları için su ya da sıvı protez temizleyici içeren bir kaba koyulmalıdır. Böylece yalnızca protezlerin leke ve bakteri oluşumundan korunmasını ve ömrünün uzatılması söz konusu olmaz. Aynı zamanda diş eti dokularının dinlenmesi ve iyileşmesi de sağlanmış olur. [15]

Hareketli Protezler İçin Yapıştırıcı Kullanılmalı mı?

Hareketli protezlere alışma sürecinin kolaylaşması için bu dönemde yapıştırıcı kullanılması faydalı olabilir. Hareketli protezin tam olarak oturduğu durumlarda ek stabilite sağlanması için yapıştırıcı kullanılabilir. Bununla birlikte kötü oturtulmuş ve ağızla uyumlu olmayan hareketli protezlerde, mevcut boşlukların doldurulması amacıyla aşırı miktarda yapıştırıcı kullanılması alttaki yumuşak ve sert dokularda hasara neden olabilir.

Çengelli Protezler Yapılırken Doğal Dişlere Kaplama Yapılmalı mı?

Çengelli protezler yapılırken kroşenin takılacağı dişlere kaplama yapılması gerekliliği oluşabilir. Ancak kroşenin takılacağı dişler dışında kalan dişlere kaplama yapılması gerekmez.

Hareketli Protez Taktıranların Diş Hekimi Kontrollerine Gitmeleri Gerekir mi?

Hareketli protezler takıldıktan genellikle 1 hafta sonra hastalar diş hekimi kontrolüne gitmelidirler. Normal şartlar altında sonraki süreçte 6 ayda bir rutin diş hekimi kontrollerine gidilmesi yeterlidir. Protez kullanımı ile ilgili devam eden sorunlar yaşanırsa, protez yapı gereği ağız ile uyumsuz ise diş hekim randevuları alınabilir.

Ağızda Hiç Diş Yoksa Tek Çare Tam Hareketli Protez midir?

Ağızda hiç diş yoksa yani doğal dişlerin tamamı çeşitli nedenlerle kaybedildiyse tam hareketli protez uygulamasının yapılması hastanın konforu ve sağlığı için ön plana çıkan etkili bir çözümdür.

Immediate Protez Nedir?

Hastanın dişleri çekildikten hemen sonra ve hastanın dişsiz kalmasının önlenmesi amacıyla takılan protezlere immediate protez denilir. Immediate protezler dişler çekilmeden önce alınan ölçülere göre hazırlanırlar. Diş çekiminden sonra destek dokular iyileşirken büzülebileceği için immediate protezlerin astarlanması ve altındaki dokuyla uyumunun yeniden sağlanması gerekliliği ortaya çıkabilir.

Yarım Damak Protezi Hangi Durumlarda Uygulanır?

Yarım damak protezi hastanın ağzındaki dişlerin bir kısmının eksik olduğu durumlarda uygulanır. Az sayıda da olsa ağzında dişler olan hastalarda hareketli protezler yapılırken mevcut doğal dişlerden kuvvet alınır. Böylece hastanın stabil ve kullanışlı hareketli protezlere sahip olması sağlanır.

Kennedy Sınıflaması Nedir?

Kennedy sınıflaması protezlerin şeklini belli eden bir tasnif olarak tanımlanabilir. Basit ve kolay hatırlanabilir olan Kennedy sınıflaması parsiyel protez gerektiren tüm ağızları kapsayabilir. Bu bağlamda parsiyel protezlerin ağız dokularından alacağı desteğin tipine uygun olarak protezin şekli belirlenir.

Kennedy sınıflamasına göre parsiyel protezler 4 ana gruba ayrılır. Ana gruplardaki ek boşluklar ise “Modifikasyon boşlukları” olarak adlandırılır.

Sınıf I – Ana dişlerin arka tarafında yer alan iki taraflı dişsiz alanlar,

Sınıf II – Ana dişlerin arka tarafında yer alan tek taraflı dişsiz alan,

Sınıf III – Boşluk alanın önünde ve arkasında arka dişlerin olduğu tek taraflı dişsiz alan,

Sınıf IV – Ana dişlerin önünde dişsiz alanın olduğu vakalardır.