Dental Travmalar ve Tedavileri

Dental  travma ,dişin yanı sıra dişeti ,dil,dudak gibi yumuşak dokuları içeren travmadır.Düşme sonucu ,trafik kazaları ,çocuklarda oyun kazaları,spor yaralanmaları ,yüze alınan darbe ile bu tip travmalar görülebilmektedir.

Dentoalveolar travma bir çok dokuyu ve yapıyı kapsamaktadır. Diş üç sert dokudan meydana gelmektedir: mine, dentin ve sement.  Sharpey lifleri ile dişe ve alveol kemiğine ya da dişeti bağ dokusuna bağlanır.

Dişler ya da periodonsiyum üzerine gelen travmatik kuvvetler çeşitli yönlerde ve çeşitli  büyüklüklerde zarara neden olabilirler. Travmatik yaralanmalar çeşitli kırık ve luksasyon tiplerine göre sınıflandırılırlar, ancak çoğu zaman bu yaralanmalar kombine şekilde oluşurlar. Anlaşılır olabilmesi amacı ile yaralanmaların herbir tipi ayrı ayrı tanımlanacaktır.

Dental travmaları genel olara saymak gerekirse ;

• Mine çatlağı ve kırığı

Mine çatlağı parça eksilmeden minenin çizilmesidir.. Mine kırığı ise dişin sadece mine tabakasında küçük bir parça kopmasıdır.

• Pulpanın açığa çıkmadığı kuron kırığı

 Bu kuron kırığı sinir açılımı olmaksızın mine ve dentin tabakasında olur.

• Pulpanın açığa çıktığı kuron kırığı

Bu tip kırık mine, dentin ve pulpayı içine alır .

• Kuron-kök kırığı

Bu tip kırık mine, dentin ve sementi içine alır, pulpa açığa çıkmış ya da çıkmamış olabilir .

• Kök kırığı

Bu tip kırık dentin, sement ve pulpayı içine alır.Kök kırığı ve luksas-yon aynı anda oluşabileceği için özel bir dikkat gerektirir.

• Sarsılma

Dişte yer değiştirme ya da sallanma olmaksızın periodonsiyumun yaralanmasıdır.

• Subluksasyon

Subluksasyon dişte herhangi bir yer değiştirmenin olmadığı ancak hafif bir mobi-litenin gözlendiği periodonsiyum yaralanmasıdır. Pulpanın kan dolaşımına ve pe-riodonsiyuma gelen zararlar azdır ancak genellikle pulpa ile ilgili sorunlar ortaya çıkar.

• Ekstrüzyon

Bu yaralanma periodontal destek dokular ve pulpanın kan dolaşımını içeren, dişin kuron doğrultusunda dikey yöndeki yer değiştirmesidir .

• Lateral luksasyon

Dişin genellikle uzun ekseni boyunca yer değiştirmesidir. Pulpa kan dolaşımı genellikle bütünüyle zarar görmüştür.

• İntrüzyon

Luksasyon yaralanmalarının en ağır tipi olan intrüzyon, dişin dikey doğrultudaapikal yönde yer değiştirmesi ile sonuçlanır, bu durum pulpaya giren sinir-damarpaketinde ezilmelere ve sement ile periodonsiyumda şiddetli zararlara neden olur.

• Avulsiyon

Avulse bir diş alveolden tamamen çıkmış ve pulpa kan dolaşımı tümüyle zarar görmüştür.Yani dişin tam anlamıyla diş soketinden çıkması demektir.

Dişin Çarpmanın Etkisiyle Tamamen Yerinden Çıkması Durumunda Ne Yapmalıyım?

Bu durumda acil harekete geçilmelidir.Dakikaların bile çok önemi vardır.Çocuklarda özellikle görülen bu durumda ebeveynlerin ve öğretmenlerin bilgili ve dikkatli olması ve acil müdahaleyi bilmesi önemlidir.

Hasta ya da hastaya eşlik eden kimseden travmanin ne zaman, nerede ve nasıl oluştuğuna ilişkin bilgiler edinillir. Travmaya uğramış dişleri tedavi ederken, kaza saati ve tedavi tarihinin kaydedilmesi önemlidir çünkü bu bilgiler prognozu etkileyebilir.

Ağız boşluğunun hangi bölümünün etkilendiği ve dişlere gelen zaranın derecesi belirlenir. Hasta ya da hastaya eşlik eden kimse bir yaralanmayı bildirme amacı ile ararsa kliniğe getirebileceği herhangi bir kırık diş parçası ya da avulse diş olup olmadığı sorulur.

Avulse bir diş için süt iyi bir saklama ortamıdır. Eğer bilinç kaybı var ise diş tedavisinden önce nörolojik muayene yapılmalıdır. Dikkatli kaydedilmiş bir travma hikayesi, önceki yaralanmalar ile mevcut yaralanmaların semptomlanı ve klinik bulguları arasında ayırım yapmada yardımcı olacaktır.

Klinik Muayene 

Ağız içi muyene; gözle muayene, elle muayene,ısı testi ve elektrikli pulpa testini(EPT) içerir. İlk olarak yumuşak dokulardaki yırtılmalar ve kanama derecesi incelenir.Eğer kanama ve kontaminasyon var ise yaralı bölge temizlenir ve dokular tekrar muayene edilir.

Sonra diş kırıkları, malpozisyonlar, kayıp dişler ve pulpanın açılıp açılmadığı saptanıp kaydedilir.Dişte renkleşme varlığının kaydedilmesi postoperatif gözlem açısından önemli bir uygulamadır. Elle muayene sirasinda mobilite ve perküsyonda ağrı olup olmadığıkontrol edilir. Spontan bir ağrı var ise kaydedilir. Mobilite, luksasyon derecesinin bir göstergesidir.Pulpa yanıtı (buz ve EPT) kontrol edilir.

Pulpanın travmadan etkilendiği düşünüldüğünde pulpa nekrozunu saptamak için EPT önemlidir .Farklı klinik bulgular kaydedilir ve tam bir klinik kayıt için ağız içi fotoğraflar alınır.

Radyografik bir muayenede esas olan dişlerdeki kırık ve malpozisyonlar ile kemik kırıklarının  saptanmasıdır. Radyografilere kök kırıklarının teşhisinde, subluksasyon ve ektrüzyonun tanınmasında , intrüzyonun saptanmasında ve alveol kemiği kırıklarında  gereksinim duyulmaktadır. Bazen malpozisyonun ve dişteki kırığın  tipine bağlı olarak doğru bir muayene yapabilmek için farklı açılardan radyografilerin alınması gerekmektedir. Kök kırığı birkaç ay sonra radyografiler ile saptanabilir.

Travmaların Tedavisi Nasıl Yapılır ?

Travmalar için ayrı ayrı tedavi yöntemleri mevcuttur bunları genel olarak saymak gerekirse ;

Dişimden Küçük Bir Parça Kırıldı, Nasıl Bir Tedavi Yapılabilir?

Kırık küçük ise cila veya selektif mölleme yapılabilir; daha büyük kırıklarda kompozit rezindolgu ile restore edilir.

Kırık parça var ise kırık parça kullanılarak yerine yapıştırılabilir.Mevcut değil ise kompozit materyal ile restore edilebilir.

Komplike kuron kırığı vakalarında  eğer  pulpadaki yani sinirdeki açılma çok küçük ise yüzey temizlenir ve direkt pulpa kuafajı uygulanır, daha büyük bir açılma söz konusu ise parsiyel pulpotomi uygulanmalıdır. Temizlik ve kanama kontrolü sonrası pulpa kuafaj materyali uygulanır.Restorasyon standart protokole uygun şekilde yapılmalıdır. Eğer pulpa kuafajı için kalsiyum hidroksit veya kompozit rezin gibi bir materyal kullanılmış ise pulpa kuafajı ve restoratif tedavi aynı gün yapılabilir.

Dişim Çarpmanın Etkisiyle Hem Kırıldı Hem Sallanıyor Ne yapmalıyım?

Luksasyon ile birlikte görülen kuron kırığı Öncelikle restoratif tedavi güncel standart prosedürlere göre uygulanmalıdır. Bir-kaç ay sonra pulpadan canlı yanıt alınamaz ise kanal tedavisi uygulanmalıdır.Genç hastalarda travmatik yaralanmaları takiben pulpa nekrozunun görüldüğü pekçok olguda, birinci seçenek apeksifikasyonun sağlanmasıdır Ancak kök gelişimi tümü ile tamamlanmış dişlerde endodontik tedavi ve ardından restoratif tedavi yapılmalıdır.

Kırılan Diş Kendini Onarır mı?

Diş kendi kendini onarmaz.Diş dokusunun tırnak gibi uzama özelliği yoktur.Kırılan dişin miktarı ve dişin hangi dokusunu içine aldığı önemlidir.Basit mine kırıkları kompozit dolgu ilavesiyle düzeltilebilir.Daha büyük bir kırık parçası varsa yerine yerleştirilebilir.

Çocuğum Düştüğünde Daimi Dişi Yerinden Çıktı Ne Yapmalıyım?

Avulse bir dişin periodontal membranı canlı olduğu zaman, immediat replantasyon,yani yerine yerleştirme uygulanmaktadır. Avulsiyondan sonraki 45 dakika içerisinde yapılması önemlidir.Eğer diş süt ya da saklama solüsyonunda muhafaza edilirse ve 24 saat içinde yerine yerleştirilebilir.

Avulse diş sütte, ağız içinde ya da saklama solüsyonlarında muhafaza edilebilir. Avulse diş kliniğe getirildikten sonra, serum fizyolojik içinde bekletilir.

Ağız ve diş muayenesi yapılır, hastanın hikayesi dinlenir, alveol kemiği etrafındaki durumun değerlendirilmesi amacı ile radyografik muayene yapılır .

Fazlaca kontamine olmuş bir diş için, serum fizyolojik ile yıkama yapılarak sadece kon-taminasyonlar kaldırılır.

Alveol kemiğinin temizlenmesi: Alveol soketindeki kan pıhtıları yıkanır.

Replantasyon ve splintleme

Avulse diş nazikçe soket içine yerleştirilir ve splint-lenir. Eğer replante diş ile dişeti arasındaki adaptasyon zayıf ise, dişeti ve ser-vikal bölge arasındaki adaptasyonun sıkı bir şekilde gerçekleşmesi için dişetine dikiş atılır. Splintleme için geleneksel adeziv rezinler ve ortodontik bükülmüş bir tel kullanılır. Sürekli basınç replante dişin başarısını etkileyebileceğinden çok sıkı splintlemeden kaçınılmalıdır.

Endodontik tedavi:

Apeksi kapanmış dişlerde, endodontik tedaviye splint çıkarılmadan önce başlanmalıdır (replantasyondan 1-2 hafta sonra). Apeksi kapanmamış dişlerde,pulpa nekrozunun gerçekleştiğinden emin olunana kadar beklenmelidir çünkü pulpa dokusunda yeniden damarlanma olabilir.

Splintin çıkarılması ve takip: 2-3 hafta sonra splint çıkarılır

Son kök kanalı dolgusu: Nekrotik pulpalı avulse dişlerin başlangıç tedavisini takiben apikal kapanma sağlandıktan sonra son olarak sızdırmaz kök kanal dolgusu kanal pati ve güta perka kullanılarak yapılır.

Beyazlatma ve restoratif tedavi: Eğer gerekli ise dişler beyazlatılır .Renkleşme canlı olmayan dişlerin çoğunda görülür. Lingual giriş yolunu doldurmak için kompozit rezin kullanılır. Dişler takip edilmeye devam edilir.

Çocuğum Düştü ve Süt Dişini Çarptı Ne Yapmalıyım?

Süt dizisindeki travma olgularında en önemli biri yerine gelecek olan sürekli diş tomurcuğunun zarar görmüş olma ihtimali. Hastanın yaşı, süt dişlerindeki malpozisyonun darbe ve yönü bazı faktörlerdir. Süt dişlerine gelen travmaya bağlı olarak sürekli dişlerde gelişen olası kalıcı zararlar şunlardır.

• Renkleşme ve mine hipoplazisi
• Anatomik kuron ve kökte eğrilme ve malformasyon
• Kök hipoplazisi

Olasılıklar hakkında hastanın ailesini bilgilendirmek ve süt dişlerin sürekli dişler ile yer değiştirmesi sırasında sorunları çözmek önemlidir. Periyodik muayene yapmak zorunludur. Mine hipoplazileri diş sürdükten sonra restore edilebilir.Kuron ve kökteki eğrilmeler ortodontik ve restoratif işlemler ile tedavi edilebilir.

Süt Dişi Travmalarında Tedavi Yaklaşımları Nelerdir?

Önemli Noktalar

Süt dişi yaralanmaları kuron kırığı (pulpanın açığa çıktığı ya da çıkmadığı), kuron-kök kırığı, kök kırığı, subluksasyon, lateral luksasyon, intrüzyon ve avulsiyonu içermektedir.

Çocukların dişlerinin muayenesi ve tanısı güç olabilmektedir. Eğer film taşıyıcı kullanılamıyor ise bir parmak yardımı ile film palatinale (linguale) yerleştirilir, radyasyon süresi yarıya indirilir ve radyasyon dozu yetişkin dozunun 2/3’üne azaltılır. Kooperasyon sağlanan bir çocukta, elektrikli pulpa testi pulpa canlılığının kontrolü için kullanılabilir.

Tedavi Planı

Süt dişleri için tedavisinde genellikle daimi dişlerinkinden farklı yaklaşılır . Süt dişi tedavi protokolünü etkileyen faktörler:

süt dişlerinin  iyileşme mekanizmasının sürekli dişlerden farklı olması,sürekli dişlerde gözlenen iyileşmenin süt dişlerinden beklenememesi ve çocuğun tedaviye olan kooperasyonudur. Bazı durumlarda  sürekli dişlere gelecek zararı kısıtlamak için süt dişlerinde çekim kararı verilebilir.

Çocuğumun Çarptıktan Sonra Dişi Renklendi Ne Yapmalıyım?

Renkleşmiş süt dişleri

Aileler genellikle çocuklarının süt dişlerindeki renkleşmeyi farkederler . Süt dişlerindeki renkleşme hafif çarpmalar nedeni ile oluşabilmektedir. Grileşme genellikle travmadan sonraki 2 ay içinde oluşmaktadır.Renkleşmiş süt dişlerinde, tedavi yapmadan izlemek başlangıçta yeterlidir.

Renkleşme zamanla pulpa kalsifikasyonu ile birlikte azalabilir.Pulpa kalsifikasyonu ayrica renkleşmede hiçbir azalma olmadan da görülebilir.Çünkü pulpanın tıkanması pulpanın iyileşmesidir ve tedaviye gerek yoktur.

Alveol Kemiği Kırığı

Bu kırıklar kuron apeks arası alveol kemiği kırığı içerir. Genellikle kırık hattı alveol kemiği boyunca ilerler.

Çene Kırığı

Alt veya üst çene kemiğindeki geniş kırıklardır. Genellikle alveol kemiği de dahil olur.
Bunun yanısıra intrüzyon ve lateral luksasyonda da genellikle alveol kemiği kırıkları vardır. Kırıklar için dikkatli radyografik muayene gereklidir.

Çene Kemiği Kırıklarında Tedavi Yöntemleri Nelerdir?

Yer değiştiren dişler ve alveol kırığı aynı anda yerleştirilir.

Splintleme

için dişler kullanılır. Splint 2-3 ay sonra uzaklaştırılır.

Üst çene ve alt çene diafiz kırıkları Üst çene ve alt çene kırıkları gibi kompleks yaralanmaları olan hastalar tedavi için oral ve maksilofasiyal cerrahi uzmanlarına yönlendirilmelidir.

Tedavi Protokolü:

• Muayene ve tanı: Birçok dişte travma veya travma sonrası dişlerde malpozisyon olduğunda belirgin bir luksasyon olmasa bile kemik kırığından şüphelenilmelidir. Panoramik radyografi ile tüm çene muayene edilmelidir.
• Yerine yerleştirme, dikiş ve splintleme: Anestezi uygulanması sonrası dişler ve alveol kemiği yerine yerleştirilmelidir. Travma ile ilişkili diğer tüm problemler tedavi edilir yumuşak dokular dikilir ve dişler splintlenir.
• Endodontik tedavi: Alveol kemiği kırığının eşlik ettiği travma gören dişlerde genellikle pulpanın apikal damarlanması bozulmuştur. Pulpa nekrozu için endodontik tedavi uygulanır , bu şekilde kırığın iyileşmesi engellenmemiş olur.
• Splintin çıkarılması ve takip: 2-3 ay sonra, splint çıkarılır ve iyileşme klinik ve radyografik olarak kontrol edilir. İyileşmedeki ilerleme periyodik olarak izlenir

Dişeti ve Yumuşak Doku Yaralanmaları

Muayene ve Tanı: Önemli Noktalar

Yaralanmanın boyutu ve derinliği ile kanama derecesini belirlemek için gözle ve el le muayene gerçekleştirilir. Özellikle yırtılma alanlarında gömük kırık diş parçaları ve yabancı cisimlerin varlığı kontrol edilir. Radyografik muayene yabancı cisim saplanmalarını ortaya çıkarmaya yardımcı olur.

Tedavi Planı

Yırtılmanın boyutuna ve derinliğine bağlı olarak lokal anestezi uygulaması sonrasında yara yerine dikiş atılabilir.Yara deriniğine göre bantlar ile doku yapıştırılabilir.